PC’nizin içini açıp, çeşitli donanımları kurcalayacak kadar
meraklı bir kişiliğe mi sahipsiniz? Öyleyse elinizi korkak alıştırmayın:
Verdiğimiz upgrade püfleri yolunuzu kaybetmemenizi sağlayacak. Evinizdeki kaset
çaların veya televizyonun içini açmayı hiç düşünmezsiniz bile. Oysa PC’ler,
kapakları çıkarıldığında hemen bozuluveren aşırı hassas cihazlar değildir: günün
birinde bir ses kartı, bellek birimi, hatta bir işlemci takmak için PC’nizin içini
açabilirsiniz. Ancak bir PC’yi açtığınızda önemli olan şey, neyi nasıl
yaptığınızdır. Ne yapmanız gerektiği hakkında bilgiye sahipseniz, üstleneceğiniz
risk bir bilgisayar tamircisinin üstlendiğinden fazla olmayacaktır. Hemen telaşa
kapılmayın: bunun için bir elektronik dehası olmanız gerekmez. WordPerfect 'te üç
sayfa yazı basılana kadar (!) bir kutu yedek parçayı toparlayıp eksiksiz bir PC'ye
çevirebilen kullanıcılar bile var. Belki onların seviyesine erişmeyi hayal bile
etmiyorsunuz, ancak bu yazıdaki püf noktalarını okursanız, en azından kendi PC’nizi
kendiniz kolayca upgrade edebilirsiniz.
Önce Güvenlik
Bilgisayarlarımız her ev eşyası gibi fişlerden 220 volt çekerler ama aslında o
kadar çok elektrik harcamazlar. Bilgisayarımızın güç kaynağı 220 volt gerilimi 12
ya da 5 volt'a çevirir. Evlerimizde kullandığımız şu radyolu ışıldakların
kullandıklarından bile az. Bu yüzden bilgisayarlar daha az tehlikelidir. Ancak bir PC’yi
açmadan önce dikkat edilmesi gerekli iki temel kural vardır:
1. Elektrik çarpmalarına karşı korunmak için PC’nizin elektrik kablosunu
mutlaka sökün. Durup dururken saç stiliniz değişsin istemeyiz.
2. Üzerinizdeki statik elektriği boşaltın. Bilgisayar devrelerinin en büyük
düşmanı statik elektriktir. Ufak bir statik atlama bilgisayarınızın bir devresinin
sonu olabilir. Bu yüzden bilgisayarınızın içinde herhangi bir noktaya dokunmadan
önce metal bir nesneyi tutun. Bu metal bir dosya dolabı, masanızın metal köşesi,
hatta bilgisayarınızın kasası bile olabilir. Ama arada kauçuk tabanlı bir terlik
veya ayakkabı ile ayağınızı halıya sürttüyseniz veya birden odaya giren kedinizi
kucaklayıp sevdiyseniz dikkat! Tekrar statik elektrik yüklendiniz; işlemi tekrarlayın.
Bunun dışında elinize dolaşmaması için fare, klavye ve monitör kablolarını da sökmenizi
yerinde olacaktır. Daha sonra PC’nizi üzerinde çalışabileceğiniz boş bir masaya
taşıyın. Yığınlar halindeki kağıtlar, kitaplar işinize engel olabilir.
Upgrade İçin Hazırlık
Her şeyi yerli yerince öğrendiğimize göre işe girişmenin zamanı gelmiş
demektir. Ama önce bilgisayarımızın başına bir iş gelmemesi için almamız gerekli
önlemleri öğrenelim:
BIOS Setup’ına girerek bütün ayarları bir kenara not edin. Bunlar anakartınızın
donanım parametreleridir ve bazen Tak-Çalıştır (PnP) aygıtların kurulum işlemi bu
ayarları bozabilir.
Sabit diskinizde "YEDEK" isimli bir dizin yaratın, config.sys ve autoexec.bat
dosyalarınızın birer kopyasını buraya aktarın.
Windows dizininizdeki win.ini, system.ini, control.ini ve progman.ini dosyalarının birer
kopyasını da yedekleyin.
Kurmak istediğiniz aygıtla birlikte gelen kitapçıkları okuyun. Bu kitapçıkların
hepsini okumanız gerekmez, ama özellikle "Getting Started" (Başlarken) ve
"Setting Up" (Kurulum) başlıklı bölümleri mutlaka okuyun. Burada yapmanız
gereken işlemler adım adım açıklanmıştır.
Yeni Donanım Eklemek
Amacımız bilgisayarımızı upgrade etmek olduğu gibi çeşitli donanımların
bakımını yapmak da olabilir. Her iki durumda da farklı aygıtlara farklı işlemler
uygulamak gerekebilir. Bu yüzden her bir aygıtı ayrı ayrı işleyeceğiz.
Bellek
Bir PC kullanıcısının en çok upgrade etmek isteyeceği şey bellektir. Bu yüzden
önce bellekle ilgili püf noktalarını öğrenmeniz gerekli:
Anakart üzerindeki bellek yuvalarına bakın ve 30 pinlik mi yoksa 72 pinlik mi olduğunu
tesbit edin.
Bazı anakartlarda her iki tür bellek yuvası da bulunmasına karşın 72 pinlikler dolu
olabilir. Oysa artık piyasada 30 pinlik kart bulmak oldukça zor. Bu durumda eski 72
pinlik belleğinizi yerinden sökmeniz ve daha yüksek kapasiteli bir bellek ile değiştirmeniz
gerekecek. Eski belleğim boşa çıktı diye üzülmeyin; çoğu firma eskisini satın
alıyor.
Şanslı kullanıcıların bellek yuvaları anakartın üzerinde açık bir yerdedir. Ama
güç kaynağı veya sabit disk gibi aygıtlar üzerini kapıyorsa işiniz zor. Güç
kaynağını sökmenizi kesinlikle önermeyiz; bu durumda önce kabloları bellek
yuvalarının önünden çekip yolunuzun açılmasını sağlayın. Sonrası el becerinize
kalmış. Diğer aygıtları vidalarından kolayca sökebilirsiniz. Ancak kablo bağlantılarını
şimdilik sökmeyin.
Belleği yerinden sökerken yatay doğrultuda hafifçe yana yatırmanız yeterli. Yaylı
klipslerinden kolayca kurtulacaktır. Düşey doğrultuda çekiştirirseniz, belleğe
zarar verebilirsiniz.
Bazı anakartlarda çeşitli kapasitedeki belleklerin belirli bir sırayla yuvalara
takılması gerekir. Bu yüzden bilgisayarla birlikte gelen kitapçıklara bir göz
atmakta büyük fayda var.
İşin en güç yanı yeni belleği yerine takmaktır. Kolayca çıkan bellekler nedense
bir türlü yerine oturmak istemezler. İşin püf noktası belleği yatay olarak
yuvasına temas ettirip yavaşça yukarı döndürmekte. Bunu yaparken bir elinizle yaylı
klipslerden birini yana çekebilirsiniz. Bellek biriminin iki yanındaki deliklere yuva
üzerindeki iki çıkıntı oturmalı.
Bellek yerine oturmakta direniyorsa zorlamayın; pinler yuva içindeki parmaklara tam
oturmamış olabilir. Hele hele bellek kartını bükmekten kesinlikle kaçının. Bunun
yerine belleği tam hizalayıp yeniden deneyin.
Bazen de bellek yuvalarındaki metal parmaklar eğilmiş olabilir. El becerinize güvenemiyorsanız
belleği takması için bir teknik servise başvurun. Ama ısrarlıysanız ince bir
cımbızla ve aşırı itinayla bunları düzeltebilirsiniz.
İşlemci
İşlemci terfisi şimdiye kadar kolay bir iş değildi. Ancak bir Pentium işlemciyi
terfi etmek istiyorsanız Intel size çok kolay seçenekler sunuyor. Bu işin de püf
noktalarına bir göz atalım:
386 işlemciyi 486’ya, 486’yı Pentium’a terfi etmeniz için mutlaka anakartı
değiştirmeniz gerekli. Bu yüzden boşu boşuna para verip işlemci satın almayın.
Yukarıda belirttiğimiz gibi anakart terfisi için biraz uzmanlaşmak gerekiyor. Her
ikisini de uzmanına bırakın.
486 işlemcili bir anakarta 486 veya Pentium OverDrive işlemci takmanızı önermiyoruz.
İşlemin zorluğu bir yana, verdiğiniz para elde edeceğiniz performansa değmeyecektir.
Ama karar verdiyseniz anakartınızın modeline bağlı olarak bazı voltaj ayarlarının
yapılması gerekebilir; bu da uzman işi.
OverDrive işlemciler eski işlemci sökülerek yerine veya işlemcinin yanında boş
soket varsa buraya takılabilir.
Pentium işlemcilerde soket tipi çok önemlidir. Bazılarında Soket 5, bazılarında
Soket 7 bulunur. Soket 5’in Pentium 120’ye kadar işlemciyi desteklediği söylense
de, bazı anakartlarda bu Pentium 100 ile sınırlıdır. Soket 7 ise yine anakart tipine
bağlı olarak Pentium 200’e kadar destek verebilir. Pentium işlemci değiştirilirken
yine bazı voltaj ayarları gerekecektir.
Pentium’ların OverDrive ile terfi edilmesi ise son derece basit. Pentium 60 veya 66 için
120MHz, Pentium 75 için 133 MHz, Pentium 90 için 150 MHz ve Pentium 100 için 166 MHz
(henüz çıkmadı) OverDrive işlemci alıyorsunuz. Eski işlemcinizi soket üzerindeki
kolu kaldırarak söküyor ve yerine yenisini takıp kolu indiriyorsunuz. İşlem bu kadar
basit; voltaj ayar derdi yok. Tabi şimdilik bu OverDrive’lar ateş pahası.
Ekran Kartı
Ekran kartını değiştirmek en kolay işlerden biridir. Ama bazı incelikleri de yok
değil. İşte size yardımcı olacak püf noktaları:
Önce anakartınızın veriyolu standartını öğrenin. Bilgisayarınız 386
işlemciliyse ISA, 486 işlemciliyse ISA, VESA veya PCI, Pentium işlemciliyse PCI
veriyoluna sahipsiniz. Ekran kartınızı da buna göre seçeceksiniz.
Ekran kartınızın on-board olup olmadığına bakın. Monitör kablosunun kasaya bağlandığı
port doğrudan anakarta monte edilmişse on-board kartınız var demektir. Bu durumda
işiniz zor; çünkü eskisini sökemezsiniz. Ama ısrarlıysanız paraya kıyıp yeni bir
kart alabilir ve anakartınıza takabilirsiniz. Bunun için önce eski kartınızı
devreden çıkarmanız gerekecek. Bu işlem bilgisayarın BIOS Setup’ındaki bir seçenekle
yapılabildiği gibi on-board ekran kartı üzerinde jumper adı verilen ve bazı pinlerin
birbiri ile temasını sağlayan küçük, siyah parçalar değiştirilerek de
yapılabilir. Jumper ayarları ekran kartının markasına göre değişebildiği için
kitapçıklarına bakmanız, içinden çıkamazsanız teknik servise danışmanız
gerekecek.
Ekran kartı, veriyolu yuvalarına takılı ayrı bir parça ise işiniz kolay. Kasaya tek
bir vida ile tutturulmuştur. Bu vidayı söküp hafifçe yerinden çıkartmanız yeterli.
Yeni bir ekran kartı alırken üzerinde ‘feature connector’ ismi verilen, uzun çift
sıra pinlerin bulunmasına dikkat edin. İleride PC’nize ‘video capture’ kartı
veya TV kartı takmak isterseniz bunlara ihtiyacınız olacak.
Yeni kartı yuvasına fazla zorlamadan oturtun. Oturmazsa doğru yuvayı kullanıp
kullanmadığınıza bakın ve tekrar deneyin. Hafifçe bastırınca "tık" sesi
gelirse kart yuvasına oturmuş demektir.
Ekran kartınızda ilave bellek yuvaları varsa belleğini yükseltebilirsiniz. Yeni
bellek alırken ekran kartınızın model ve tipini mutlaka belirtin. Bellekleri
yuvalarına takmak son derece kolaydır. Ancak dikkat etmeniz gereken şey, belleğin bir
köşesindeki nokta veya çentiğin yuvadaki nokta veya çentiğe bire bir karşılık
gelmesidir. Aksi halde ekran kartınız zarar görebilir.
Disket ve Disk Sürücü
İşte en kolay değiştirilebilecek parçalar. Bir sabit diski veya disket
sürücüyü değiştirirken aşağıdaki adımları izleyebilirsiniz:
Sürücünün arkasındaki kabloları çıkartın ve yan taraflarındaki vidaları sökün.
Disket sürücüyü kasanın ön yüzünden, sabit diski iç taraftan çekerek çıkartacaksınız.
Yeni sürücüyü yerine vidalayıp kabloları eskisindeki gibi bağlayın. Dikkat etmeniz
gereken tek nokta yassı gri kablonun bir kenarındaki ince kırmızı şeridin daima güç
kablosunun bağlandığı tarafa bakması.
Disket sürücüyü taktıktan sonra bilgisayarınızı açın ve BIOS Setup’a girip A:
sürücüsünü 1.44", B: sürücüsünü "Not Installed" olarak tanıtın.
Sabit diski taktıktan sonra, onu BIOS Setup’a tanıtmanız gerekli. Bunun için Setup’da
"Autodetect HD" isimli bir komut vardır. Bunu çalıştırdığınızda yeni
sabit diskinizin ayarları BIOS’a yazılır. Erğer bu seçenek yoksa, sabit diski aldığınız
yerden ilgili ayarları öğrenmeniz gerekecek. Daha sonra sabit diski formatlayıp
programlarınızı yükleyebilirsiniz.
Ses Kartları
Ses kartı alırken en çok dikkat edilecek şey %100 SoundBlaster uyumlu olmasıdır.
Bunun yanı sıra dalga tablolu (wave table) veya dalga tablosu takılabilir kartları
tercih edebilirsiniz. Bir ses kartını PC’nize takarken aşağıdakilere dikkat etmeniz
gerekir:
Daha önce PC’nizde bir ses kartı varsa ve bunu yenilemek istiyorsanız, eski ve yeni sürücülerin
çakışma ihtimali yüksektir. Bu nedenle eski kartınızla ilgili bütün izleri sabit
diskinizden temizlemelisiniz. Şanslıysanız eski kartınız, yazılımını ve sürücülerini
geri alan "uninstall" isimli bir programa sahiptir. Bu program yoksa sabit
diskinizdeki win.ini, sys.ini, config.sys ve autoexec.bat dosyalarına girip ilgili sürücüleri
kaldırmanız gerekecek.
Ses kartını aynı ekran kartında olduğu gibi boş yarıklardan birine takacaksınız.
Tabii 16 bitlik ISA yarıklarından birine...
Yeni taktığınız ses kartı anakartınızdaki IRQ’ları (kesme istemi) ve port
adreslerini kullanacaktır. Kartınız SoundBlaster uyumluysa bu ayarlar muhtemelen port
220, IRQ 5, DMA 1 olmalıdır. Kartınız MIDI özelliği taşıyorsa MIDI portu 330’a
ayarlı olmalıdır.
CD-ROM sürücünüzdeki CD’lerin sesini duyabilmek için, ses kartınızı alırken ara
bağlantı kablosunu almayı ihmal etmeyin. Bu kablonun bir ucu ses kartı üzerine, diğeri
CD sürücünün arkasına bağlanacaktır. Doğru yerlerini kullanım kitapçıklarında
bulabilirsiniz.
CD-ROM Sürücüler
CD-ROM sürücünün yerine takılması aynı disket sürücüdeki gibidir. CD
sürücüyü takmak ve kurmak için aşağıdaki püf noktalarını izleyebilirsiniz:
CD sürücüyü kasanın ön tarafındaki 5.25"lik yuvalardan birine
oturtacaksınız. Bunun için kasanın iç tarafından iterek yuvayı kapatan kapağı çıkartın.
CD sürücüyü kasanın ön tarafından iterek yerine oturtun.
Vidaları taktıktan sonra güç kaynağından gelen beyaz uçlu güç kablosunu CD
sürücünün arkasına takın. Bilgisayarı açtığınızda CD sürücünün ışığı
yanıyorsa veya düğmesine basınca tepsisi açılıyorsa güç ulaşıyor demektir.
IDE kablosunun bir ucunu sabit diskte olduğu gibi CD sürücünün arkasına diğer ucunu
anakarta bağlamanız gerekecek. Anakart ile yapılacak bağlantı I/O kartındaki konnektör
üzerinden, anakarttaki özel bir IDE konnektöründen veya ses kartınızdaki IDE konnektöründen
yapılabilir. Yalnız sabit diskinizin IDE kablosunun bağlandığı yerdeki IDE konnektörünü
kullanırsanız sabit disk performansınız düşebilir. Bu yüzden ses kartı üzerindeki
IDE konnektörünü kullanmanızı öneririz.
Yukarıda belirttiğimiz gibi, ses kartı ile birlikte gelen audio kablosunun bir ucu ses
kartına, diğer ucu CD sürücünün arkasına bağlanacak.
Son olarak CD sürücü ile birlikte gelen programı kurarak CD sürücünüzü deneyin.
Gelişmiş Video ve TV Kartları
Günümüzde artık bu kartlar yaygın şekilde kullanılmaya başladı. PC
satıcıları artık üzerinde MPEG kartı, TV kartı, hatta video capture kartı bulunan
modeller de üretiyorlar. Ancak bu kartlardan birini alıp PC’nizi TV kanallarını veya
tam ekran filmleri seyredebilir duruma getirmek istiyorsanız dikkat etmeniz gereken bazı
noktalar var:
Bu kartların çoğu sadece ekran kartınız üzerinde "feature connector" ismi
verilen bir VESA konnektörü varsa çalışır. Bu nedenle ekran kartınızı kontrol
etmeniz yerinde olur.
VESA konnektörü iki kartın gönderdikleri verileri birleştirerek tek bir monitör
üstüne yansıtır. Ekran kartında tek bir VESA konnektörü bulunduğu için aynı anda
TV kartı ile MPEG kartını veya video capture kartını kullanmak mümkün olmayabilir.
Bu tür bazı kartlar her üç özelliği de üzerinde barındırdığı için tercih
edilebilirler. Bazıları ise üzerlerine eklenen "daughter" kartlar ile bu işlevleri
yerine getirirler. Bunlar bütünleşik halde tek bir VESA konnektörünü kullandıkları
için tercih edilmelidir.
Bazı kartlar ekran kartı ile hem içten (VESA konnektörü aracılığı ile) hem de
dıştan (ilave bir kablo ile) birleşirler. Bu yüzden bu tür kartları alırken ilave
kablolarını istemek çok önemlidir.
Bu kartların nasıl takılacağı ve bağlantılarının nasıl yapılacağı kullanım
kılavuzlarında açık şekilde anlatılmıştır. Bunları dikkatle okumak gerekir.
Aynı zamanda ekran kartı özelliği taşıyan TV, MPEG ve video kartları da vardır.
Bunlar tercih edilebilir, ancak özelliklerine çok dikkat etmek gerekir. Bazılarının
Windows 95 sürücüleri bulunmayabilir; bazıları ise ekran kartının yerini alsa bile
Windows hızını aşırı düşürebilir.
PC Bu Kapağın Altında
Çoğu PC’nin arkasında kapağı yerine tutturmak için kullanılan vidalar bulunur.
Bu vidaları bir tornavida ile sökün. Bazı kasalarda ise (özellikle slim kasalarda)
kapak yanlardaki kelebek vidalarla veya klipslerle tutturulmuştur. Bunları sökmek çok
kolaydır. Söktüğünüz vidaları kaybolmamaları için bir hemen kutuya koyun. Bu
arada yanlışlıkla güç kaynağının vidalarını sökmeyin; sökmeniz gereken bütün
vidalar kapak üzerindedir. Dergimizde sık sık donanım parçaları ile ilgili yazılar
okuyorsunuz. Ama bir PC’nin içini ilk defa açıyorsanız bunları görerek tanımanın
zamanı geldi demektir.
1. Anakart. Bütün parçaların üzerine takıldığı yeşil, dikdörtgen
şeklinde ve üzeri devrelerle, yongalarla ve diğer elektronik parçalarla kaplı en büyük
karttır. "Tower ve minitower" olarak adlandırılan dikey kasalarda dikine
durur. Yatay duran "slim" kasalarda ise yatay yerleştirilmiştir.
2. İşlemci (CPU). Bu anakartınız üzerinde, kare şeklindeki en büyük
yongadır. Bazı anakartlarda matematik işlemciler ve OverDrive işlemciler için bu
yonganın yanında bir soket bulunur. Bu yüzden, CPU’yu varsa bu işlemcilerle
karıştırmamak gerekir.
3. Bellek veya RAM. Bazı eski PC’lerde bellek anakart üzerine kaynaklanmıştır.
Ancak bunların çoktan piyasadan kalkmıştır ve yerine SIMM adı verilen bellek
kartları kullanılmaktadır. SIMM’ler anakart üzerindeki yuvalara oturur. SIMM’leri
bir kart olarak kabul edersek, bilgisayarınıza takılabilecek en küçük kartlardır.
SIMM’lerin 30 ve 72 pinlik çeşitleri vardır. Doğal olarak 72 pinlik SIMM’ler daha
uzundur. Bazı anakartlarda her iki tip SIMM için de yuvalar bulunmakla birlikte, 72
pinlik SIMM’ler günümüzde daha çok tercih edilmektedir.
4. Güç kaynağı. Kasanın bir köşesinde kapalı halde bulunan küp
şeklinde bir kutudur. Bu kutudan bazıları disk sürücülere bazıları anakarta
bağlanan, bazıları ise boş olan onlarca renkli kablo çıkar. İşte bu boş
kabloları yeni taktığınız aygıtlar için kullanacaksınız.
5. Disket Sürücü (Floppy disk). Disket sürücünüzün yerini kasanın ön
tarafından bakarak bulabilirsiniz. Bu sürücüye bağlanan renkli kablo güç kaynağına
gider; yassı gri kablo ise ana kart üzerinde bütünleşik olarak bulunan (bütünleşik
parçaları "on-board" sıfatıyla tanımlıyoruz) veya ayrı bir kart olarak
takılı bulunan sürücü kontrol aygıtına (I/O veya disk denetçisi) bağlanır.
6. Sabit disk sürücüsü. Bu sürücü disket sürücüdeki gibi kasanın ön
yüzünden görünmez; ancak disket sürücüye benzedikleri için kolayca bulabilirsiniz.
Genelde kasanın ön yüzünde kapalı yuvalardan birinin arkasında bulunur. Sabit disk sürücüye
bağlanan kablolar da disket sürücüdeki gibidir: bir tanesi güç kaynağına gider;
yassı olanı ise (IDE kablosu) disk denetçiye bağlanır. Eski tip PC’lerde sabit
diskten çıkan küçük bir kablo da, kasanın ön yüzünde diskiniz çalışırken
yanıp sönen LED’e bağlı olabiliyordu.
7. Genişleme yuvası. Anakart üzerinde çeşitli kartların takıldığı bir
sıra yuvadır; bunlara "yarık" adı da verilir. Anakartınızın veriyolu
tipine göre (ISA/VESA veya ISA/PCI) farklı boyutlarda olabilir. ISA, VESA veya PCI
standardındaki kartlar bir diğerinin yuvasına uymazlar. ISA yuvası siyah ve yaklaşık
15 cm uzunluğunda, VESA yuvası kahverengi ve PCI yuvası beyaz renktedir; asla
karıştırmazsınız. Kartlar bu yuvalara takıldığında, üzerlerindeki pinler yuvaların
içindeki metal "parmaklara" bire bir otururlar. Bazı kasa tasarımlarında
genişleme yuvaları anakarta dik şekilde ayrıca monte edilmiş, büyükçe bir kart
üzerinde bulunurlar; görürseniz sakın şaşırmayın.
8. Genişleme kartları. Sürekli kart diye bahsettiğimiz şeyler işte bunlar.
Aralarında ekran kartını, ses kartını, disk kontrol kartını, dahili modem
kartını, network kartını ve gelişmiş video kartlarını sayabiliriz. Ön bellek kartı.
Çok yeni bazı Pentium anakartlarda işlemciye yardım eden ve RAM belleklerden daha
hızlı olan bir ön bellek takılıdır. Bunun İngilizce ismi ‘pipelined burst cache’dir.
Bu tip ön bellekler de bir yuvaya oturabilir. RAM belleklerden daha pahalı olan bu
belleği de upgrade etmek isteyebilirsiniz. Bunların kapasite değerleri genelde 128K’dan
1MB’a kadar değişebilir.
Kablolar, Kablolar
Bilgisayarınızın içini açtığınızda makarna gibi birbirine girmiş kablolar
kafanızı mı karıştırdı? Anakartı değiştirmeyecekseniz bu kablolara dokunmanız
gerekmez. İyice ustalaşmamış kullanıcıların anakartı değiştirmesini tavsiye
etmeyiz; bu iş bilgisayar firmanızın teknik servisine bırakılmalıdır. Ama niyeti
bozduysanız bu kablolarla ilgili birkaç püf noktası verelim
Güç kaynağından çıkan ve çeşitli donanımları birbirine bağlayan kablolar
farklı farklı renklerdedir. Ucunda beyaz bir duy olanlar elektrik gerektiren
donanımlara (sabit disk, disket sürücü veya CD sürücü) bağlanırlar. Bunlardan bir
veya ikisi boştur.
Ana karta ve ön panele giden ince renkli kablolar ince ve genelde siyah renktedir.
Bunlar ön paneldeki LED adı verilen diyotların yanmasını veya Turbo ve Reset gibi düğmelerin
iş görmesini sağlarlar. Bir uçları anakart üzerinde çok ince iki pine bağlıdır.
Yerlerinden kolayca çıkabilen bu kablolar söz konusu ledlerin veya düğmelerin iş görmemesine
neden olabilir.
Yine yassı ancak disk sürücülerindekinden daha ince olan gri renkli kablolar seri
ve paralel portlara bağlanır. Bir uçları ise anakarta takılıdır. Ana kartı
değiştirmeyecekseniz bunları da ellemeniz gerekmez.
İşlemcinizin üzerinde soğutucu görevi gören bir fan takılı ise, buna bağlanan
kablolar da olabilir. Ancak işlemci açık bir yerde olduğu için bu kabloları
karıştırmazsınız.
Kabloları genel olarak öğrendiğinize göre hepsini ufak yapışkan kağıtlarla
etiketleyebilirsiniz. Hatta upgrade işine başlamadan önce anakartınızın basit bir
şemasını çıkarmanız işinizi kolaylaştıracaktır. Özellikle LED’lere ve ön
taraftaki düğmelere giden kablolara dikkat.
Ne Zaman Upgrade Etmemelisiniz ?
Bazı durumlarda bilgisayarınızı hiç kurcalamamamız gerekir. Bunun için aşağıdakileri
mutlaka dikkate alın:
Bilgisayarınız garanti kapsamındaysa, parçayı bırakın aldığınız yer
onarsın. Bilgisayarınızın kasasını açmanız, garantisinin iptal edilmesine yol açabilir.
Bilgisayar onarımı veya parça değiştirme işlemi sırasında çıkan umulmadık
sorunlar, çözümü olsa bile zamanınızı alabilir. Bilgisayarınıza çok ihtiyacınız
olduğu zamanlarda onu upgrade etmeyin.
Bir upgrade bir ikincisine yol açabilir. Yeni aldığınız bir bilgisayar parçası
bir diğeriyle uyuşmayabilir. Mesela yeni bir sabit disk sürücü aldınız, taktınız,
ama neden çalışmadığını anlayamadınız. Sonra kontrol kartının yeni sabit
diskinizle uyuşmadığını fark ediyorsunuz. Şansınıza kontrol kartları diğer
donanımlara göre daha ucuz. Demek ki böyle durumlara da dikkat etmeliyiz ve donanımımızın
özellikleri hakkında yeterli bilgi sahibi olmadan upgrade’e kalkışmamalıyız.
Neyin Bozuk Olduğunu Bulalım
PC'ler sizin iyi bir kullanıcı olmanızı istemedikleri zamanlarda, onların
sorunlarından anlayan iyi birer detektif olmanızı isterler. Bilgisayarınız bozulur da
bir tamirciye götürürseniz onu pahalı birtakım cihazlara bağlayıp ölçümler
sonucu arızalı kısmı yakalarlar. Ama sizin eliniz de boş değil: Tam teçhizatlı bir
tornavidanız var. PC'ler nadir olarak bozulur; mekanik kısımları pek azdır. Bir
bilgisayar problem çıkartmaya başladığında bir ufak parça tüm donanımın
işlevini engeller. En büyük problemimiz ise problemi düzeltmek değil, bulmak
olacaktır. Problemi çıkaran yazılımınız mı? Disket mi? Yoksa ikisi de? Ya da daha
önce hiç duymadığınız karmaşık bir sebepten mi? Tornavidanızı çıkarıp işe
koyulmadan önce yazımızı bir okuyun.
1. Bilgisayarınızın fişe takılı ve açık olduğundan emin olun. Bu kulağa
çok komik gelebilir, ama birçok insan bunu kontrol etmiyor bile. Bilgisayarınız fişi
kolayca yerinden çıkmasa da, fişin çıktığını, işe koyulup bilgisayarın tüm
parçalarını dağıtmadan önce görsek iyi olur!
2. Güç kablolarının bilgisayarınızın arkasına iyice oturduğundan emin
olun. Hazır eğilmişken monitöre, klavyeye veya fareye giden kabloların bilgisayarın
arkasına sıkıca takılı olup olmadığını da kontrol edin.
3. Bilgisayarınızı kapatın, 30 saniye bekleyin, tekrar açın. Bu, bazı
durumlarda probleminizi çözebilir: örneğin yazıcınız bilinmeyen bir nedenle çalışmadığında
veya ekran kartınız monitöre bir an için sinyal gönderemediğinde. Bilgisayarınızı
bir daha açmadan önce mutlaka 30 saniye bekleyin. Bilgisayarı art arda açıp kapamak içindeki
hayati parçalara zararlı şoklar yolladığından çok yanlıştır.
4. Seçenekleri eleyip, problemin nedenine yaklaşın. PC'nizdeki arızanın
nedenini bulmak o kadar zor olmayabilir. Ya problem yazılımdan kaynaklanıyorsa? Belki
de bilgisayarınızın içinde iflas eden ufacık bir parça onun çalışmasını
engelliyordur. Tek ilacımız ise çıkabilecek problemleri gözden geçirip eleyerek
sonuca ulaşmaktır. Bilgisayarınız sadece "o" yazılımı çalıştırdığınızda
mı garip davranıyor? Ya da sadece yazıcınız bir dosyada 8. sayfayı basarken mi?
Bilgisayarınızın içinde bir parça sallanıp komik sesler mi çıkarıyor? Böyle
durumlarda kendinize aşağıdaki soruları sorun.
Bilgisayarınıza bu günlerde yeni bir yazılım aldınız mı? Bazen bilgisayar
programları kendileri çalışmadığı gibi başka birimlerin de çalışmasını
engelleyebilir. Bu durumda çözüm pek de kolay değil. Yapmanız gereken o programın
kurulum programını çalıştırarak sorulan sorulara daha değişik yanıtlar vermek.
Bilgisayarınızı çalıştırdığınızda, PC'niz iki önemli dosyayı arar. Bunlar
Autoexec.bat ve Confıg.sys dosyalarıdır. Bir çok program kendine ait bilgileri (Sabit
diskteki yeri, nasıl çalıştırılacağı) bu dosyalara yazar. Bazen bir programın
yazdıkları ile daha önce yazılmış olanlarla çatışabilir. Bu problemin üstesinden
gelmek için en kolay yol, yeni bir program kurmadan bu iki önemli dosyayı bir diskete
kopyalamak. Her şey yanlış giderse yeni kurduğunuz programı silin ve bu dosyaları
sabit diskinize geri kopyalayın. Bu önlemi almayı unutmuşsanız bazı programlar eski
AUTOEXEC.BAT ve CONFIG SYS dosyalarını başka bir soyadla saklayabileceğini düşünün.
Garip isimli, hiçbir işe yaramayan bir dosya bulup onu sildiniz mi? Bilgisayarınızda
ki birçok garip isimli dosyanın, isimlerinin aksine önemli işlevleri vardır. Bir
maceracı anınızda sildiğiniz bu dosya yazılımınızın çalışmasını engelliyorsa
iki seçeneğiniz var. UNDELETE, UNERASE gibi programlarla dosyayı kurtarmaya bakın veya
çalışmayan (ya da iyi çalışmayan) yazılımınızı yeniden kurun.
Bir program dosyanızı bir dizinden başka birine aktarırsanız bilgisayarınız onu bir
daha bulamayabilir. Özellikle Windows programları bu konuda çok duyarlıdır.
Dosyaları bir yerden bir yere taşıyor, dizinlerin ve dosyaların isimlerini
değiştiriyorsanız büyük problemleri göze alıyorsunuz demektir.
Teşhis ve Tedavi
Sabit diskiniz çalışmıyorsa arkasına takılan güç kablosu veya IDE kablosu adını
verdiğimiz yassı kablo gevşemiş olabilir. Kasayı açıp bunları bir kontrol edin.
Disket sürücünüz çalışmıyorsa problem disketten kaynaklanıyor olabilir. Başka
disketler deneyin. Bilgisayarınıza güç gitmiyor mu? Başka bir güç kablosu deneyin.
Bazı parçaların yerine başkalarını kullanarak olasılıkları eleyebilirsiniz.
Bilgisayarınızı açtığınızda ekranı izleyin. Bilgisayarınızı açtığınızda
bir süre beklersiniz. Çalışmaya başlamadan önce bir süre, bilgisayarınız bazı
numaraları, yazıları ekrana getirir. Bilgisayarınız bu süreyi çeşitli donanım parçalarını
test etmek, her şeyin çalışıp çalışmadığını anlamak, ona yeni eklediğiniz
şeyleri anlamak için kullanır. Bilgisayar uyandığında kendine uyguladığı bu bir
dizi teste power-on self test (POST) denir. Bilgisayarınızın POST'unu izleyerek genelde
neyin yanlış gittiği hakkında ipuçlarını bulabilirsiniz. Bilgisayarınız bir şeyi
beğenmezse her zamankinden farklı uzunlukta veya bir den fazla bir bip sesiyle sinyal
verir. Bilgisayar açılırken çıkan bip seslerini dinleyerek hangi donanımın sorun çıkardığını
bulabilirsiniz.
Bazen bilgisayarınız size anlaşılmaz mesajlar verir. Mesela: Error Code 1105
"mouse'unuz çalışmıyor" demektir. Çoğu POST hata mesajları siz yeni bir
donanım ekledikten hemen sonra ekrana gelir. Çünkü bilgisayarınız taktığınız parçayı
beğenmemiştir.
Bilgisayarınızın pili artık kullanılmaz hale geldiğinde bilgisayarınız muhtemelen
sabit diskinizi bulamayacaktır. POST bunu "Error Code 161" olarak ekrana
getirecektir. Bu genelde tamiri kolay bir sorundur.
POST klavyenizin bilgisayara bağlı olduğundan emin olmak ister. Bu yüzden bilgisayarınızı
ilk açtığınızda klavyenizin ışıkları yanıp söner. Sürücülerinizin
ışıkları da bilgisayarın onların orda olduğunu farketmesi durumunda yanar.
POST'un en çok dikkatimizi çeken yönü genelde bellek testidir. Bilgisayar önce tüm
belleğinizi sayar, sonra da belleğin çalışıp çalışmadığını kontrol eder. Çok
belleğiniz varsa bu iş uzun sürecek, bilgisayarın ekrana tüm belleği getirmesi size
bir angarya olacak.
Eski bir kartı yenisiyle değiştirmiş ya da bilgisayarınıza yeni bir kart
eklemişseniz POST size bir uyumsuzluk olduğunu söyleyebilir. Daha da kötüsü
uyumsuzluklar nedeniyle bilgisayarınızın bir çok parçasının değiştirmek zorunda
kalabilirsiniz. Kart problemlerinin dört mümkün çözümü var: 1) Yeni kartınızın
üstündeki jumper ayarlarını değiştirerek eski kartınızla çakışmamasını
sağlayın; 2) Eski kartınızın üstündeki jumper ayarlarını değiştirerek
yeni kartınızla çakışmamasını sağlayın. 3) SETUP’a girerek IRQ
adreslerine bakın ve her karta hangi IRQ’nun (kesme isteği) atandığını bulun;
Bunlar çakışmamalı. Donanımınızla gelen disketlerde de bazen doğru IRQ’yu size söyleyen
programlar bulunur; 4) Söylemek istemezdik ama, son çözüm kartınızı
değiştirmek.
Yardımcı yazılımlar probleminizi çözebilir. Bu gün popüler bir çok firmanın
bilgisayarınızın neden tam olarak çalışmadığına dair ipuçları verecek
programları var. Bir çok PC donanımı içinde "Diagnostic" isimli bir program
olan bir disketle geliyor. Eğer şansınız varsa bilgisayarınızla gelen bu disket size
problemin ne olduğu hakkında bir fikir verebilir. Eğer PC'nizin bir Diagnostic diketi
varsa bunu sürücüye yerleştirip bilgisayarınızı resetleyin. Program bundan sonra
çalışıp bilgisayarınız hakkındaki bilgileri verecektir.
Microsoft firması Windows 3.1 ve DOS 6.0 ile birlikte bunun gibi yardımcı bir program
çıkardı. Sadece komut satırına gelip (C:\>) MSD yazın ve ENTER'a basın. Bundan
sonra program çalışacak ve bilgisayarınıza takılı olan parçaları size bildirecek.
Mesela program farenizin takılı olup olmadığını anlayabilir. Daha da iyisi program
bedava!
Daha güçlü yardımcı programları da kullanabilirsiniz (örneğin: Norton Utilities).
Bu programlar Microsoft'un MSD'si gibi bilgi verebilir, sabit diskinizde ya da başka bir
parçada çıkan bazı sorunları çözümleyebilirler.
PC’niz Size Ne Demek İstiyor?
PC’niz bazen tuhaf "bip" sesleri çıkararak size çok önemli mesajlar
iletmek istiyor olabilir. Bu garip dilden anlıyorsanız çeşitli problemleri
çözebilirsiniz. Aşağıda en çok kullanılan iki BIOS türü için bu mesajların
anlamını veriyoruz. Diğer BIOS türleri için bip mesajlarını sisteminizi
aldığınız yerden sorabilirsiniz.
AMI BIOS Hata Mesajları
Bip Sayısı Hata Nedeni
1 Bellek kontrol aygıtında hata
2 veya 3 Bellek birimlerinde hata
4 Anakart zamanlayıcı (timer) hatası
5 CPU hatası
6 A20 kapısında hata. Genelde klavye kontrol yongası hatasıdır.
7 CPU hatası
8 Ekran kartı veya ekran kartı belleği hatası
9 BIOS ROM sağlama hatası
10 CMOS belleği hatası
Phoenix BIOS Hata Mesajları
Bip Sayısı Hata Nedeni
1-1-3 CMOS yazma/okuma hatası
1-1-4 BIOS ROM sağlama hatası
1-2-1 Anakart zamanlayıcı (timer) hatası
1-3-1 Bellek kontrol aygıtında hata
1-3-? Bellek birimlerinde hata
1-4-? Bellek birimlerinde hata
2-?-? Bellek birimlerinde hata
3-1-1 DMA kontrol aygıtında hata
3-1-2 DMA kontrol aygıtında hata
3-2-4 Klavye kontrol aygıtında test hatası
3-3-4 Ekran belleği test hatası
3-4-1 Ekran kurulum hatası
3-4-2 Ekran test hatası
?: Anakart tipine göre bip sayısı değişken olabilir.
En Çok Rastlanan Hata Mesajları
DOS'un içinde 100'den fazla hata mesajı vardır. Bu yazıda en popüler mesajlardan
on tanesini ve onlardan nasıl kurtulmanız gerektiğini açıklayacağız.
Insert disk with COMMAND.COM in drive A Press any key to continue.
Bu mesajı gördüğünüzde yanlışlıkla COMMAND.COM dosyasını kök dizinden silmişsiniz
ve bilgisayarınız DOS'u tanıyamıyor demektir. Disket sürücüye bir sistem disketi
yerleştirip Enter'a basın. Bilgisayarınızı sabit diskten boot etmek istiyorsanız,
COMMAND.COM’u kök dizine kopyalayın .
Invalid Media or Track 0 Bad. Disk Unusable Format terminated.
Bilgisayarınız sistem hakkındaki bilgileri bir diskete kopyalarken disketin
başlarında Track 0 (İz 0) denen yeri kullanır. Buradaki alan bozulmuşsa bilgisayar
önemli bilgilerini buraya kopyalayamaz. Bu mesajı gördüğünüzde aynen şunları
yapın: Disketi çöpe atın ve yeni bir tane kullanın. Sabit diskinizi formatlarken böyle
bir mesajla karşılaşıyorsanız, başınız büyük belada demektir.
Access Denied.
Yazma korumalı bir diskete bir şeyler kopyalamaya (ya da silmeye) çalıştınız. Bu
diskete yazmak istediğinizden eminseniz disketin yazma-korumasını açın. Yoksa başka
bir disket deneyin. Disketin yazma korumasını açmak için köşesindeki ufak kulakçığı
kapatın. Bu mesaj sabit diskinizde korumalı bir dosyayı silmek istediğinizde de ekrana
gelir. Ya da belki de üzerine yazmak istediğiniz dosya halen başka bir program
tarafından kullanılıyordur.
Divide Overflow .
Bu mesaj size bilgisayarınızı tekrar boot etmekten başka çare tanımıyor.
Bilgisayarınızın bir şeyi yok, ama yazılım onun kafasını biraz karıştırmış.
Bilgisayar bir sayıyı sıfıra bölmeye çalıştı. Yazılımı sabit diskinize tekrar
kurmayı deneyin. Aynı problem tekrarlanıyor mu? Yazılım firmasını arayıp size yeni
ve hatasız bir program vermelerini isteyin. Programın sizden istediği sürücülerin
mevcut olup olmadığını da kontrol edin.
Drive not ready Abort, Retry, Ignore, Fail?
Bilgisayarınız bunu yaptı çünkü gösterdiğiniz sürücüde disket bulamadı.
Disketin doğru sürücüde olup olmadığını kontrol edip Enter'a basın. Disketiniz
bozuksa da bu mesajı alabilirsiniz. Ama sabit diskinizdeki bir programı çalıştırmaya
kalkınca bu mesajı alıyorsanız, sabit diskinizde ciddi bir problem var demektir.
Insufficient memory.
Bilgisayarınız çalıştırmak istediğiniz program için yeterli bellek bulamıyor.
Belki de siz belleğinizi iyi ayarlayamadınız. Yapacağınız en iyi şey
bilgisayarınızı bir sistem disketiyle açmak olacaktır. Böylece belleğinize
yerleşen tüm programlarda kurtulmuş olacaksınız. Aynı mantıkla AUTOEXEC.BAT ve
CONFIG.SYS dosyalarında düzenlemeye gidebilir veya MEMMAKER programını çalıştırabilirsiniz.
Track 0 Bad - Disk Unusable.
Büyük olasılıkla 720'lik DD bir disketi HD bir sürücüde formatlamaya çalışıyorsunuz.
Eğer böyle değilse zaten disketinizde hiç bir umut yok demektir. Bu mesaj sabit
diskiniz içinse, haberler oldukça kötü.
Bad command or filename.
Komut satırından yanlış bir şey girdiniz ve DOS bu yaptığınızın ne olduğunu
anlamadı. Bir yazım hatası yaptınız ya da DOS girdiğiniz dosya ismini bulamadı. Bu
mesaj bilgisayarınız ilk açıldığında ekrana geliyorsa AUTOEXEC.BAT dosyanızda bir
satır bilgisayarınızın kafasını karıştırıyor demektir.
Bad or missing filename.
Bilgisayarınız açıldığında bu mesajla karşılaşıyorsanız, muhtemelen CONFIG.SYS
dosyasında belirtilen sürücülerden biri bulunamıyor demektir. CONFIG.SYS dosyasını
bir kontrol edin. Problem orada değilse demek ki bilgisayarınız gerekli bir dosyayı
bulamıyor.
General failure.
DOS bir sabit diskten ya da disketten bilgi okurken bir hata bulursa belli bir hata
mesajı verir. Bu mesajı vermesi için iyice kafasının karışmış olması lazım.
Sabit diskinizin iyi konfigüre edildiğinden emin olun. Problem diskette ise disketin iyi
formatlanmış olup olmadığını kontrol edin, sürücüye doğru sokulduğundan emin
olun. Belki de yüksek kapasiteli bir disketi daha alçak kapasiteli sürücüde kullanıyorsunuzdur.
Incorrect DOS version.
Bu mesaj DOS dizinindeki program ve komutların sürümlerinin, bilgisayarın boot
edildiği sürümden farklı olmasından kaynaklanır. Bilgisayarınızı sabit diskten
DOS 5.0 ile boot ettiğimizi farz edelim. Sonra bir arkadaşınız gelip bir disketteki
DOS 6.2 komutlarını sabit diskinizin DOS dizinine kopyalıyor. Bilgisayar ise halen DOS
5.0 ile çalıştığını zannediyor. DOS 6.2 komutlarından birini yazınca
bilgisayarınızın kafası karışıyor çünkü iki DOS sürümü birbirini tutmuyor.
Bir DOS 6.2 (ya da daha yeni sürümü) alın ve onunla gelen kurulum programını çalıştırın.
Insufficient disk space.
Bu mesaj, sabit disk veya disketinizde gelen dosyalar için yeterli yer olmadığını
belirtir. Birkaç dosyayı silerek yeterli yer sağlayın. Tabi ki bu çözüm yeni bir
disket ya da sabit diskin yerini tutamaz.
Internal stack failure, system halted.
Bilgisayarınızı tekrar boot edin. PC'nizi hayata döndürmek için bir sistem disketine
ihtiyacınız olacak. Bilgisayarınız açıldığında ise CONFIG.SYS dosyasına STACKS
9,256 satırını ekleyin. Tekrar bilgisayarınızı açtığınızda her şey normale dönmüş
olacak. Eğer dönmemişse STACKS satırındaki "9" değerini "12"'ye
yükseltin. Hala aynı mesajı mı alıyorsunuz? Sayıyı "15" yapın.
"256" sayısını değiştirmeyin, hiçbir yararı olmayacaktır.
Sector not found.
DOS diskte bir bilgiyi ararken bir şeyler yanlış gitmiş. CHKDSK'i çalıştırmayı
deneyin. Sabit diskinizin (disk ya da disket olması farketmez) bir yedeğini
almadıysanız bir an önce almaya bakın. Sabit diskiniz son anlarını yaşıyor
olabilir. Belki de yeniden formatlanmaya ihtiyacı olacak. |